19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu için çok zor geçiyordu. Batılı devletlerin sömürgeci politikaları zaten güçten düşmüş Osmanlı’nın uzak vilayetlerinde etkisini gösteriyordu. Herkes bir yerden bir pay kapmaya çalışırken geride kalmak istemeyen İtalyanlar, Trablusgarp ve çevresine göz dikti. Çok geçmeden de bir işgal ve ardından Trablusgarp Savaşı başladı.
Trablusgarp Savaşı, Osmanlı çöküş döneminin en önemli savaşlarından bir tanesidir. Osmanlı’ın haklı bir savunma olarak başladığı savaş maalesef en sonunda Afrika’daki son toprak parçamızı ve dahası, Ege Deniz’inde bulunan 12 adamızı da kaybetmemizle sonuçlanmıştır. Gelin Trablusgarp Savaşı nedir biraz daha yakından bakarak nedenlerini ve sonuçlarını görelim.
Hiç bilmeyenler için kısaca anlatalım; Trablusgarp Savaşı nedir?
İtalya Krallığı ile Osmanlı İmparatorluğu arasında yaşanmış olan ve tarihe Türk – İtalyan Savaşı olarak da geçen Trablusgarp Savaşı, İtalyanların Osmanlı’nın bir vilayeti olan Trablusgarp, Fizan ve Sirenayka bölgelerini işgal etmeleri ile başlamıştır. Uşi Antlaşması ile noktalanan savaşın kazananı İtalyanlar olmuştur.
Trablusgarp Savaşı ne zaman gerçekleşti?
1910 yılının başında itibaren İtalyanlar, Trablusgarp bölgesinde işgal faaliyetlerine başlamışlardı. Osmanlı bu duruma itiraz edince 1911 yılında İtalya Krallığı, Osmanlı İmparatorluğuna nota verdi. Aynı yılın Eylül ayında ise Trablusgarp Savaşı başlamış oldu.
Trablusgarp Savaşı olarak adlandırılsa da aslında iki devlet Adriyatik Denizi, Ege Adaları, Çanakkale Boğazı ve Kızıldeniz gibi pek çok farklı bölgede kara ve deniz savaşı gerçekleştirdi. Birinci Balkan Savaşı’nın başlaması ile birlikte 1912 yılının Ekim ayında savaşa son verildi ve Uşi Antlaşması imzalandı. Yani Trablusgarp Savaşı, 1911 – 1912 yılları arasında yaşanmıştır.
Trablusgarp Savaşı öncesi her iki devletin de iç karışıklıkları vardı:
1908 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nda İkinci Meşrutiyet ilan edilmiş ve Kanun-i Esasi yürürlüğe konmuştu. Bosna işgal edilmiş, Girit halkı ayaklanmıştı. İttihat ve Terakki’ye isyan eden bir grup, İstanbul’da Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştı. 1911 yılında Osmanlıcılık ideolojisi uygulanmak isteniyor ancak batılı devletlerin desteği nedeniyle Karadağ ve çevresinde isyanlar hız kazanıyordu.
1911 yılı İtalya’nın 50. kuruluş yılıydı. Yeni tahta geçmiş olan III. Vittorio Emanuele ve dönemin başbakanı Giovanni Giolitti, ülkedeki milliyetçi damardan besleniyorlardı. Fransa, İngiltere ve diğer devletler ne güzel Osmanlı topraklarını sömürüyor biz niye duruyoruz diyen halkın sesine kulaklarını tıkamaları imkansızdı. Osmanlı’da sömürülecek tek toprak parçası ise Trablusgarp kalmıştı.
İtalya’nın açgözlülüğü, Trablusgarp Savaşı nedenlerinin başında geliyor:
Osmanlı tarafından 1551 yılında fethedilen Trablusgarp, 1877 yılından beri merkeze bağlı bir vilayetti. 16. yüzyılda başlayan sömürgecilik faaliyetleri nedeniyle 19. yüzyılda neredeyse Afrika’nın tamamı batılı devletlerin sömürgesi haline gelmişti, Trablusgarp ve çevresi hariç. Elbette bu durum, tüm gözlerin bu topraklar üzerinde olmasına neden olmuştu.
Fransa Tunus’u, İngiltere Mısır’ı ele geçirmişti ve İtalya hani bana diyordu. O dönem İtalya güçlü değildi ama yine de bir Avrupa ülkesiydi ve bu nedenle diğer devletler onu destekliyordu. Hem resmi hem de gayrı resmi pek çok antlaşma ile Trablusgarp ve çevresi İtalyanlara bırakılmıştı.
Tabii İtalya hemen gidip de bölgeyi işgal edemezdi, adım adım ilerledi. Barışçıl işgal adı verilen bir yöntem ile bölgede ekonomik bir sömürge başlattı. Osmanlı’nın en sonunda itiraz ettiği olay ise bölgeye ağır silahlı İtalyan askerlerinin gelmesi oldu. Bölgedeki Osmanlı askerlerinin sayısı çok fazla olmadığı için İtalya kolayca bölgeyi işgal etmeyi başarmıştı.
Ve en sonunda Trablusgarp Savaşı başladı:
İngiliz ve Fransızların da desteğini alan İtalyanlar, Trablusgarp Savaşı’nın ilk adımı olarak Adriyatik Denizi’nde bulunan birkaç Osmanlı gemisini batırdı. Trablusgarp limanını ablukaya alan İtalyan gemileri şehri bombalamaya başladı. Bingazi’yi işgal eden İtalyanlar, buraya asker çıkararak güçlerini daha da arttırdı.
Maalesef bu dönemde yalnızca İtalyanlarla değil, işgalcilerle anlaşan Arap kabilelerle de savaşmak zorunda kaldık. Tobruk ve Derne bölgelerinde Türkler gerilla savaşı ile işgalcilere karşı koydu. Ancak bu yeterli değildi çünkü deniz savaşları da çok yoğun bir şekilde yaşanmaktaydı ve Ege Denizi’ndeki 12 ada da bu süreçte işgal edilmişti.
İtalyanların Rodos çıkarması ile birlikte işler iyice kızıştı ve işgalciler Çanakkale Boğazı’na girdiler. Düzensiz Türk kuvvetleri her ne kadar gerilla saldırıları ile İtalyanları yavaşlatıyor olsa da durum kötüye gidiyordu. Karabağ Krallığı’nın Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etmesi ile yani Birinci Balkan Savaşı’nın başlaması ile birlikte Trablusgarp Savaşı’nı kaybetmiş olduk.
Trablusgarp Savaşı’nın sonuçları Uşi Antlaşması ile belirlendi:
İtalyan kuvvetlerinin Osmanlı’nın Balkanlara yardım göndermesini engellemesi sonrası barış yapılmasına karar verildi. İki taraf, 15 Ekim 1912 tarihinde İsviçre’nin Ouchy kentinde Uşi Antlaşması’nı imzaladılar. Buna göre;
- Trablusgarp ve Bingazi bölgesindeki kuvvetlerini çeken Osmanlı İmparatorluğu buraları İtalya’ya bırakacaktı.
- Trablusgarp’taki Müslümanların hakları Osmanlı İmparatorluğu tarafından korunmaya devam edecekti.
- Ege Denizi’ndeki 12 ada Osmanlı İmparatorluğu’na bırakılacaktı.
Evet, Uşi Antlaşması ile resmi olarak 12 ada Osmanlı’ya bırakılmıştı ancak o dönem yapılan savaşlar nedeniyle bu adaların Yunanların eline geçmesinden korkulduğu için yönetimi İtalyanlara bırakıldı. İkinci Dünya Savaşı sırasında 12 ada Almanya tarafından işgal edilmiş ve Türkiye’ye hediye edilmek istenmişti. Ancak Türkiye, savaştaki bağımsızlığı bozulmasın diye bunu kabul etmedi ve adalar Yunanistan’a verildi.
Atatürk gibi kahramanlar Trablusgarp Savaşı’nda ortaya çıkmışlardı:
O dönem genç subaylar olan Enver Paşa, Mustafa Kemal Atatürk, Fuat Bulca, Nuri Conker, Fethi Okyar gibi Türk kahramanları, Trablusgarp Savaşı yaşanırken bölgeye gizli kimliklerle gitmişler ve halkı örgütleyerek bir gerilla savaşı başlatmışlardı. Atatürk, gözünün şehla kalmasına neden olan yarayı buradaki savaş sırasında almıştır.
Osmanlı’nın Afrika’daki son toprak parçasını da kaybettiği savaş olarak tarihe geçen Trablusgarp Savaşı’nın nedenlerini ve sonuçlarını paylaştık. O dönem yaşanmış kahramanlıkları da hainlikleri de asla unutmamak gerekiyor.
